بررسی روش های تکثیر، کمیت و کیفیت اسانس در اندام های اسطوخدوس شاهی (lavandula stricta del.) بومی ایران

اسطوخدوس شاهی جزء گیاهان دارویی اسانس دار از خانواده نعناع و بومی ایران می باشد و به صورت سنتی و صادراتی در درمان درد مفاصل، دل پیچه و زکام کاربرد دارد. این گزارش یکی از اولین گزارش ها در مورد آنالیز شیمیایی و روش های تکثیر این گیاه است. گیاه مورد نظر از منطقه حفاظت شده گنو- استان هرمزگان جمع آوری و پس از شناسایی، اسانس آن به روش تقطیر با آب استخراج شد. اسانس نمونه ها پس از آبگیری، با دستگاه gc/ms مورد بررسی و آنالیز قرار گرفت. درصد اسانس نمونه ها به ترتیب 15/0، 25/0 و 55/0 درصد برای نمونه ساقه، برگ و گل بدست آمد. چهل وچهار ترکیب که 49/91 درصد کل اسانس نمونه گل، 30 ترکیب 92/82 درصد کل اسانس نمونه برگ و 32 ترکیب که 09/80 درصد کل اسانس نمونه ساقه را تشکیل می دادند، شناسایی گردید. کاریوفیلن اکسید که یک سزکوئی ترپن اکسیژن دار می باشد عمده ترین ترکیب اسانس گل (54/35 درصد)، برگ (07/3 درصد) و ساقه (11/6 درصد) شناسایی شد. نتایج بررسی-های فیتوشیمیایی نشان داد که بیشترین میزان فنل کل (20/11 میلی گرم در گرم) و فلاونوئید کل (79/0 میلی-گرم در گرم) به ترتیب در برگ و ساقه وجود دارد. همچنین بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانتی در نمونه گل مشاهده شد. به منظور بررسی روش های تکثیر متداول در این گیاه دو آزمایش جهت ارزیابی اثر تیمارهای مختلف بر جوانه زنی بذر و ریشه زایی قلمه های این گیاه طراحی گردید. آزمایش اول در قالب طرح فاکتوریل دو عاملی بر پایه کاملاً تصادفی در 3 تکرار با دو فاکتور غلظت های متفاوت اسیدجیبرلیک (0، 250، 500 و 750 پی پی ام) و سرمادهی (در دمای4 درجه سانتی گراد به مدت 24 و 48 ساعت در یخچال و سرمادهی در دمای 18- درجه سانتی گراد به مدت 24 و 48 ساعت در فریزر) انجام شد و درصد جوانه زنی، بنیه بذر، طول ریشه چه و طول ساقه چه اندازه گیری شدند. نتایج این بررسی نشان داد در بین این تیمارها بهترین نتیجه از تیمار شاهد حاصل گردید. آزمایش دوم در قالب طرح کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه فاکتور (دو سطح هورمونiba به غلظت های صفر و250پی پی ام)، دو نوع قلمه (انتهایی و غیرانتهایی) و سه نوع بستر کاشت (کوکوپیت+پرلیت، پرلیت+ماسه و کوکوپیت+ماسه) در سه تکرار و هر تکرار شامل 12 قلمه، انجام شد. سپس درصد ریشه زایی، طول ریشه و تعداد ریشه مورد اندازه گیری قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بیشترین درصد ریشه زایی (60%) در محیط کشت ماسه+پرلیت، غلظت 250 میلی-گرم در لیتر iba حاصل از قلمه های انتهایی به دست آمد. در مجموع نتایج بررسی های فیتوشیمیایی و روش های تکثیر تحقیق حاضر نشان داد که تفاوت های متنوعی در میزان ترکیبات موثر اندام های مورد مطالعه اسطوخدوس شاهی و خواص آنتی اکسیدانی آن ها وجود دارد و می تواند به عنوان منبع مناسب در تولید ماده دارویی مورد توجه قرار گیرد. و بدون اعمال هر گونه تیماری و فقط با خیساندن می توان به جوانه زنی دست یافت. همچنین مشخص شد که بستر ماسه+پرلیت، غلظت 250 میلی گرم در لیتر iba و قلمه های انتهایی منجر به بیشترین ریشه زایی قلمه ها می شود.